‘De zoektocht naar een psycholoog zal altijd een lijdensweg zijn’, Peter Casteels, Redacteur Knack

‘De zoektocht naar een psycholoog zal altijd een lijdensweg zijn’

 

Zo’n 700.000 Vlamingen worstelen elk jaar met psychologische problemen. Heel wat onder hen willen graag de stap zetten naar hulp, maar weten niet altijd goed wat ze kunnen verwachten. Knack helpt u op weg in zeven stappen.

Peter Casteels, Redacteur Knack

. Hoe (h)erkent u een psycholoog?

Het is niet eenvoudig om een geschikte psycholoog te vinden. De persoonlijke relatie tussen een psycholoog en zijn of haar patiënten is complex, maar tot voor kort waren zelfs de regels voor psychologen en zeker psychotherapeuten onduidelijk. Daar moet binnenkort verandering in komen. Onder Maggie De Block (Open VLD) als minister van Volksgezondheid werd er werk gemaakt van een erkenning of visum voor klinische psychologen. Dat zou deze regeerperiode nog goedgekeurd moeten worden door de Kamer. ‘De erkenning zal een stap vooruit zijn’, zegt Ariane Bazan, professor klinische psychologie aan de ULB. Zij was voorzitster van een van de werkgroepen van de federale raad voor de geestelijke gezondheidsberoepen die De Block adviseerde. ‘Het is goed dat psycholoog eindelijk een autonoom beroep wordt, en het is lovenswaardig dat alle verenigingen van psychologen aan beide kanten van de taalgrens een consensus hebben bereikt. Groepen zoals cognitieve gedragspsychologen of psychoanalytici liggen nog vaak met elkaar in de clinch, maar hier zijn ze het over eens geraakt.’

Je moet een klik voelen met je hulpverlener. Stop dus nooit met nadenken, en vertrouw op je eigen oordeel.

Ariane Bazan, professor ULB

‘Vroeger kon iedereen zich “psychotherapeut” noemen, en waren alleen psychologen beschermd door het diploma dat ze daarvoor moesten behalen’, zegt professor klinische psychologie Patrick Luyten. Hij werkt aan de KU Leuven aan een onderzoek waarmee men zicht wil krijgen op het landschap van psychologische hulp in België. De opleidingen worden daar momenteel ook voor aangepast. In het verleden gaapte er een kloof tussen de studie als psycholoog aan de universiteit en de eigenlijke praktijk om patiënten te helpen. Luyten: ‘Na de opleiding van vijf jaar komt er binnenkort nog een stagejaar, want het was geen goed idee dat afgestudeerden meteen een zelfstandige praktijk beginnen. Er zullen er zeker tussen zitten die dat goed doen, maar ook die daar echt nog niet genoeg kennis voor hebben.’

De Block zorgde voor een wettelijke regeling van de specialisatie psychotherapie. Maar zal dat voldoende zijn? ‘De huidige wet op psychotherapie zegt alleen iets over de duur van de opleiding en over de plek: een hogeschool of universiteit’, vertelt psycholoog Kris Martens, die doctoreert aan de KU Leuven. ‘Er staat niets in over de inhoud van die opleidingen. Momenteel worden aan sommige hogescholen postgraduaten aangeboden aan andere zorgberoepen waar je je grote vragen bij kunt stellen. Oké, er zijn natuurlijk ook therapeuten die een universitaire opleiding als psycholoog volgen, en later in hun praktijk toch met iets onzinnigs zoals “chakra’s” werken. De vrijheid om therapieën toe te passen blijft in België zeer groot. Ook een huisarts die zijn patiënten homeopathische geneesmiddelen aanraadt zal daar niet per se voor op de vingers worden getikt.’

‘Mensen moeten beseffen dat het wat tijd kost om een goede hulpverlener te vinden’, besluit psychoanalytica Ariane Bazan. ‘Het kan makkelijk een half jaar duren, en het zal altijd een lijdensweg zijn. Maar de zoektocht is nodig. De opleidingen zullen nooit helemaal kunnen garanderen dat alle psychologen kwalitatief werk afleveren, en er zullen altijd charlatans tussen zitten. Stop dus nooit met nadenken, en vertrouw op je eigen oordeel. Je moet een klik voelen met je hulpverlener. Dat is het belangrijkste.’

2. Is elke erkende psycholoog of psychotherapeut geschikt voor u?

Ook erkende klinisch psychologen of psychotherapeuten bieden heel verschillende therapieën aan. Voor mensen die hulp zoeken voor problemen die ze niet goed onder woorden kunnen brengen, is het bijna onbegonnen werk om zelf de juiste therapie te vinden. ‘Maar dat verschilt niet zoveel van andere takken van de gezondheidszorg’, zegt Patrick Luyten. ‘Ook voor andere aandoeningen kunnen soms verschillende soorten medicatie of ingrepen worden voorgeschreven. Alleen worden patiënten daar heel duidelijk mee geholpen. Wie psychologische hulp zoekt, wordt vaak aan zijn lot overgelaten.’

Maar zodra u de stap durft te zetten, hoeft dat geen al te groot probleem te zijn. Koen Lowet van de Vlaamse Vereniging van Klinisch Psychologen (VVKP) schat dat 70 procent van de patiënten geholpen kan worden door de meeste eerstelijnspsychologen. Voor de overige 30 procent is het een kwestie van goed doorverwezen te worden.

‘Voor veruit de meeste problemen hebben we verschillende wetenschappelijk onderbouwde psychologische behandelingen, die ongeveer dezelfde effectiviteit hebben’, zegt Luyten daarover. ‘Vergelijk het met waspoeder: er zijn heel veel verschillende namen, merken en kleuren, maar uiteindelijk is het resultaat ongeveer hetzelfde.’

Een stroming die ook onder psychologen voor discussies zorgt, is de psychoanalyse. Lowet: ‘Er zijn nog altijd therapeuten die een heel klassieke vorm aanbieden, en mensen twee of drie keer per week op hun sofa hun verhaal laten doen. Sommige mensen voelen zich daar echt beter door. Dat is dus niet het probleem. De vraag is ook niet meer wat werkt, maar wel: wat werkt voor wie?’

Er zijn veel onderbouwde behandelingen. Vergelijk het met waspoeder: er zijn veel merken, maar het resultaat is ongeveer hetzelfde.

Patrick Luyten, professor KU Leuven

‘Lowet moet psychoanalytici blijkbaar niet’, reageert psychoanalyticus Frederik Van Driessche. ‘Er zijn natuurlijk ook wel verschillen tussen ons werk en veel andere therapievormen. Voor ons ligt de prioriteit, bijvoorbeeld, niet in de eerste plaats bij genezen. Patiënten zijn er bij mij na enkele sessies vaak al beter aan toe, maar kiezen ervoor om verder aan zichzelf te werken. Zij komen inderdaad maanden, zelfs jaren langs. Maar dat is omdat wij naar de patiënten luisteren, en zij niet naar ons hoeven te luisteren, of zich aan ons hoeven te onderwerpen. Het echte lijden van de mens is veel complexer dan louter de symptomen waar mensen last van hebben.’

3. Zitten er charlatans tussen?

Vorig jaar hielpen enkele leden van SKEPP, de Studiekring voor de Kritische Evaluatie van Pseudowetenschap en het Paranormale, met het samenstellen van dossiers tegen 65 mensen die zich uitgaven voor psycholoog of psychotherapeut zonder daar de juiste diploma’s voor te hebben. Zij maakten de dossiers over aan de Provinciale Geneeskundige Commissies, die ze op hun beurt kunnen doorspelen aan het parket of ze zelf kunnen onderzoeken. ‘We hebben ons beperkt tot de duidelijkste gevallen van overtredingen, zoals een boekhouder die met chakratherapie depressies zegt te kunnen genezen’, vertelt een betrokkene. ‘Ons doel was die commissies wakker schudden, niet zozeer zelf een proces aanspannen tegen overtreders. Daarvan zijn er hopen en hopen te vinden in Vlaanderen.’

Alle psychologen hebben verhalen over zulke praktijken. ‘Ik werk met getraumatiseerde jongeren’, vertelt professor Sarah Bal, klinisch psycholoog verbonden aan het UZ Gent. Bal werkte mee aan de nieuwe Canvas-reeks Therapie. ‘Soms gebeurt het dat jongeren mij vertellen dat iemand anders bij wie ze eerder hulp zochten hen had aangeraden om – ik ga kort door de bocht – over hun trauma een brief te schrijven, die in een envelop te steken en vervolgens te verbranden. Daarna zouden ze het trauma achter zich kunnen laten. En dat terwijl die jongeren nog altijd last hebben van herbelevingen. Het is hun waarschijnlijk met goede bedoelingen aangeraden, maar zoiets is echt gevaarlijk. Het zou toch niet mogen kunnen dat iemand zonder de juiste diploma’s na een carrièreswitch zomaar een bordje van “psychotherapeut” voor het raam hangt?’

Ook Koen Lowet van de VVKP maakt zich zorgen om zulke kwakzalvers. ‘Het gaat van onschadelijke praktijken zoals homeopathische middelen als bachbloesems tot veel gevaarlijker gevallen. Er zijn zaken bekend van patiënten met zware psychische problemen die van een zelf uitgeroepen “psychotherapeut” het advies kregen om hun medicatie stop te zetten, wat voor levensgevaarlijke situaties zorgde. In enkele gevallen heeft dat tot de zelfdoding van de patiënt geleid. Als wij zulke “genezers” aan het parket melden, wordt daar meestal niets mee gedaan. Wij informeren hen nochtans alleen als het om heel ernstige zaken gaat. Nu de psychotherapie beschermd is, zien we ook meer en meer “coaches” opkomen. Soms gaat het om mensen die beweren zelf psychische problemen overwonnen te hebben, en die denken op basis daarvan anderen te kunnen genezen. Dat klopt natuurlijk niet – ook al kunnen die mensen soms wel een rol spelen als ervaringsdeskundige.’

4. Worden sessies bij de psycholoog terugbetaald?

Vanaf dit voorjaar worden vier tot acht sessies bij een psycholoog terugbetaald voor mensen tussen de 18 en de 65 jaar. Het gaat om eerstelijnszorg. De bedoeling is om daarmee mensen met een milde aandoening zoals angsten, depressie of een alcoholverslaving te helpen. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block trok budget uit voor 120.000 mensen, goed voor zo’n 22,5 miljoen euro. Dat is een minuscuul bedrag in de totale uitgaven van het RIZIV.

De patiënt hoeft daardoor nog maar 11 euro per sessie te betalen, de therapeut krijgt 45 euro. ‘Het is een pilootproject’, zegt Patrick Luyten daarover. ‘Een essentiële eerste stap, waarover we – hoe beperkt hij ook is – tevreden mogen zijn.’

5. Waarom zijn psychologen ontevreden over de regeling- De Block?

Psychologen moesten zich aanmelden om gebruik te maken van de nieuwe regeling van de regering-Michel. Daaruit bleek een groot gebrek aan enthousiasme in de sector. In Limburg meldden zich slechts 10 psychologen, terwijl er 220 werden gezocht. In West-Vlaanderen werden er 14 gevonden voor 132 plaatsen. ‘We werden op geen enkele manier betrokken bij de totstandkoming van dit voorstel’, vertelt Koen Lowet. ‘De regering merkte tijdens de onderhandelingen over het Zomerakkoord in 2017 dat er een potje over was van 22,5 miljoen euro, en minister De Block zag haar kans om dat te gebruiken voor psychologische hulpverlening. Over de manier waarop dat gebruikt kon worden, is dan een politiek akkoord gesloten in de regering.’

Een belangrijk struikelblok is de financiële beperking: 45 euro voor één sessie is niet veel geld. ‘Als wij maar 45 euro mogen vragen, verdienen zelfs loodgieters en kappers meer’, zegt professor Sarah Bal. ‘En dat terwijl psychologen eerst een universitaire opleiding van vijf en straks zes jaar moeten volgen, en psychotherapeuten daarna nog een specialisatie van soms wel vier jaar. Voor een beroep als kinesist is de terugbetaling goed geregeld, net als voor consultaties bij een psychiater. Waarom kan dat dan niet voor ons?’

Er zijn nog veel andere redenen waarom het moeilijk ligt: een doorverwijzing door de huisarts is vereist, en ziekenhuizen zijn betrokken bij het beheren van de financiering, wat de autonomie van de psycholoog ondergraaft. Maar de grootste vraag is of het weinige geld dat er wel is op de beste manier wordt ingezet. ‘Er was nooit een heldere visie,’ zegt Frederik Van Driessche. Met #mypsymychoice organiseerde hij een petitie tegen het voorstel, die weliswaar niet door de VVKP werd gesteund. Als we kijken voor welke doelgroep de maatregel bedoeld is – mensen tussen de 18 en de 65 jaar – en welke klachten voorrang krijgen, dan is hij eigenlijk bedoeld om mensen die zijn uitgevallen op hun werk zo snel mogelijk weer aan de slag te krijgen. De kwetsbare groep mensen die de middelen niet hebben om hulp te zoeken, of degenen met veel ernstiger, complexe problematieken, blijven in de kou staan.’

‘Deze maatregel van minister De Block gaat om eerstelijnspsychologische zorg’, zegt professor Nady Van Broeck, klinisch psychologe verbonden aan de KU Leuven. ‘Die is kortdurend, probleemoplossingsgericht en snel toegankelijk voor de patiënt. Dat is iets anders dan psychotherapie, die ingezet wordt bij meer complexe, ernstiger en al langer bestaande problemen. Toegankelijke eerstelijnszorg kan belangrijk zijn om te voorkomen dat problemen erger worden, en kan de kans op herstel groter maken. België was bij de slechtste leerlingen van de klas, en Maggie De Block heeft een stap gezet om die eerstelijnszorg verder te gaan uitbouwen door een begin te maken met terugbetaling. Ze kon deze regeerperiode ook niets anders doen. Het is uiteraard de bedoeling dat terugbetaling van psychologische zorg in de toekomst verder wordt uitgebreid. Helaas is deze positieve stap overschaduwd door de negatieve kritiek. Ik kan alleen maar hopen dat de beleidsmakers zich in de toekomst niet zullen laten ontmoedigen door de manier waarop deze eerste maatregel is onthaald.’

België heeft geen praatcultuur. Mensen slikken liever een pil dan over hun problemen te vertellen.

Koen Lowet, Vlaamse Vereniging van Klinisch Psychologen

Doet België het echt slechter dan onze buurlanden? ‘Nederland, Duitsland en zeker de Scandinavische landen doen het veel beter. Zij hebben allemaal een systeem dat veel meer zorg terugbetaalt’, aldus Patrick Luyten. ‘Maar er loopt wel een soort grens door Europa. In landen als Frankrijk, Italië en Spanje is het minstens even onduidelijk geregeld als bij ons.’

In Vlaanderen kunnen mensen die worden doorverwezen door een huisarts zich ook wenden tot een van de Centra Geestelijke Gezondheidszorg. Ook daar kost een sessie bij de psycholoog slechts 11 euro.

6. Zou u niet beter naar een psychiater gaan?

De consultaties van psychiaters, die eerst voor arts hebben gestudeerd, worden in ieder geval terugbetaald. Net als gespecialiseerde psychologen zijn er ook veel psychiaters die psychotherapie aanbieden. ‘In 2017 gaven psychiaters zo’n 345.000 gewone consultaties en 1,1 miljoen psychotherapeutische sessies’, zegt professor Geert Dom, voorzitter van de Belgische Beroepsvereniging Geneesheren-Specialisten in de Psychiatrie. Meestal verwijst een huisarts de patiënten door naar ofwel een psycholoog, ofwel een psychiater. ‘Die triage is niet altijd even duidelijk’, zegt Dom. ‘Het hangt er vaak vanaf met wie ze het gewoon zijn samen te werken in hun lokale netwerk. Maar gemiddeld genomen verwijzen huisartsen patiënten met echt ernstige psychiatrische problematieken, waarvan zij denken dat diagnostiek en een medicamenteuze behandeling noodzakelijk is, door naar psychiaters. Mensen met minder ernstige klachten zoals stress of burn-out zullen ze sneller naar een psycholoog sturen.’

Wat is de reputatie van psychiaters onder psychologen? ‘Ik voel mij daar verdeeld over’, zegt Ariane Bazan. ‘Ik strijd voor de identiteit van het beroep van psycholoog die losstaat van de geneeskunde. In die zin is psychiater een paradoxaal beroep. Dat gezegd, psychiaters hebben een goede beroepseer en hun vakgebied heeft een lange geschiedenis, waardoor ze vaker kritisch nadenken op een intellectueel niveau dat ik soms mis bij psychologen. De psychologie is een hele jonge discipline, die het ontbreekt aan een duidelijk identiteit of zelfs aan trots en boegbeelden. Voor mij is Sigmund Freud er één, maar dat zal lang niet voor iedereen zo zijn. Wij hoeven ook geen eed van Hippocrates af te leggen, wat maakt dat het ons soms aan professionele ethiek kan ontbreken. Het valt op dat het psychologen waren die de folterpraktijken in de gevangenis van Guantánamo hielpen uitdenken, en die de persoonlijkheidstests voor Cambridge Analytica (berucht om kiezersbeïnvloeding via sociale media, nvdr) hielpen opstellen.’

7. Is het niet makkelijker om medicijnen te slikken?

Het gebeurt alvast op grote schaal. Volgens de recentste cijfers van het RIZIV gingen 1,19 miljoen Belgen in 2017 bij de apotheek langs voor antidepressiva. Dat waren er voor het eerst iets minder dan het jaar ervoor, maar het totaal blijft immens. Het ging bovendien om 325 miljoen dosissen. Gemiddeld namen patiënten dus voor 270 dagen op een jaar een medicijn.

Koen Lowet: ‘Het zijn de huisartsen, en níét de psychiaters, die de meeste medicijnen voorschrijven. Vaak weten ze zich geen blijf met de psychologische problemen van hun patiënten. Alleen al de financiële drempel voor hulp zorgt ervoor dat het goedkoper is om iets voor te schrijven. Maar het heeft ook te maken met het gebrek aan een praatcultuur in België. Mensen slikken liever een pil dan over hun problemen te praten. Huisartsen krijgen in hun opleiding ook te weinig informatie over psychologische behandelingen en de wetenschappelijke richtlijnen. Die samenwerking moet beter.’

Het zijn de huisartsen, en níét de psychiaters, die de meeste medicijnen voorschrijven.

Koen Lowet, Vlaamse Vereniging van Klinisch Psychologen

Ook Ariane Bazan merkt in haar praktijk dat er alleen maar méér medicijnen worden genomen. ‘Het is amper te geloven hoe wijdverbreid het gebruik van rilatine is, waarvan de werking nochtans vergelijkbaar is met speed of cocaïne. Ik heb leraren in mijn praktijk die de rilatine van hun kinderen nemen om hun job te kunnen blijven doen.’ Bazan staat sceptisch tegenover het medicaliseren van alle mogelijke kwalen, en de labels die daarbij horen. ‘Het klinkt misschien tegenstrijdig, maar zo’n medicalisering zorgt ook structureel voor een duurdere hulpverlening. Het gebruik van een label zoals “burn-out”, bijvoorbeeld, leidt ertoe dat mensen die met ontreddering of een onduidelijk onvermogen te kampen hebben, zich makkelijker met zo’n label identificeren. Dat wordt een identiteit en vervolgens ook een belangengroep die aandacht, middelen en maatregelen eist. Mensen die zich ontredderd voelen, moeten geholpen worden. Maar we moeten het hen niet per se aantrekkelijk maken om zich in zo’n identiteit te nestelen. We moeten hen net uit de ziekte terug naar het leven helpen.’

De grootste critici vrezen dat het nieuwe terugbetalingssysteem van Maggie De Block in het slechtste geval alleen maar voor meer medicijnengebruik zal zorgen. ‘Stel dat mensen zich inschrijven voor vier of acht sessies’, zegt Frederik Van Driessche. ‘Ze zullen uiteindelijk gefrustreerd raken omdat die periode vaak veel te kort is om iemand te helpen. Zij dreigen hun geloof in psychologische hulp te verliezen. Als er dan iemand klaarstaat met een pilletje dat hen zogezegd kan genezen, zullen ze dat makkelijker slikken.’

Wie psychologische hulp zoekt, kan onder meer terecht op www.geestelijkgezondvlaanderen.be/hoe-vind-je-een-geschikte-therapeut.

 

 

 

Leave a Reply

Your email address will not be published.